\u0130nsanlar neden birbirine a\u015f\u0131k olur. BBC’nin bilim muhabiri Melissa Hogenboom a\u015f\u0131k olman\u0131n biolojik sebepleriyle ilgili bir yaz\u0131 kaleme ald\u0131. Buna g\u00f6re a\u015f\u0131k olunca kalbimiz daha h\u0131zl\u0131 \u00e7arpmaya, v\u00fccudumuz terlemeye, i\u00e7imizi \u0131s\u0131tacak hormonlar salg\u0131lanmaya ba\u015fl\u0131yor. Bunlar a\u015f\u0131k olman\u0131n biyolojik belirtilerinden sadece baz\u0131lar\u0131.<\/p>\n

A\u015fk insanl\u0131\u011f\u0131n \u00f6yle \u00f6nemli bir par\u00e7as\u0131n\u0131 olu\u015fturur ki k\u00fclt\u00fcr ve sanat alan\u0131nda kazan\u0131lan ve kaybedilen a\u015fklara dair \u00e7ok say\u0131da eser \u00fcretilmi\u015ftir. Fakat hayvanlar aleminde a\u015fk\u0131n evrimi incelendi\u011finde, insanl\u0131\u011f\u0131n ortaya \u00e7\u0131k\u0131\u015f\u0131ndan \u00f6nce ba\u015flam\u0131\u015f oldu\u011fu g\u00f6r\u00fcl\u00fcr. \u00dcstelik k\u00f6t\u00fc bir nedene ba\u011fl\u0131 olarak. Bug\u00fcn bildi\u011fimiz anlamda a\u015fk seks ile ba\u015flad\u0131. Seks ise bir organizman\u0131n genlerini gelecek ku\u015faklara aktarma y\u00f6ntemi olarak ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131.<\/p>\n

Sevmek i\u00e7in \u00f6nce duygular\u0131n ifadesini bulaca\u011f\u0131 bir beyin gerekiyordu. Beynin ortaya \u00e7\u0131kmas\u0131 i\u00e7in de yery\u00fcz\u00fcnde ya\u015fam\u0131n ba\u015flang\u0131c\u0131 \u00fczerinden birka\u00e7 milyar y\u0131l ge\u00e7mesi gerekecekti. Bundan 60 milyon y\u0131l \u00f6nce ilk primatlar ortaya \u00e7\u0131km\u0131\u015f, milyonlarca y\u0131l i\u00e7inde ge\u00e7irdikleri evrimle baz\u0131lar\u0131n\u0131n beyni giderek b\u00fcy\u00fcy\u00fcp modern insan\u0131 yaratm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n

Ama bir sorun vard\u0131. Beyin b\u00fcy\u00fcd\u00fck\u00e7e bebeklerin geli\u015fimlerinin daha erken bir a\u015famas\u0131nda do\u011fmas\u0131 gerekiyordu. Aksi halde kafalar\u0131 do\u011fum kanal\u0131ndan ge\u00e7emeyecek kadar b\u00fcy\u00fck olacakt\u0131. Bu nedenle goril, \u015fempanze ve insanlar\u0131n bebeklerini besleyip b\u00fcy\u00fctmek i\u00e7in uzun bir s\u00fcre harcamas\u0131 gerekecektir. Bu uzun \u00e7ocukluk d\u00f6nemi yeni riskler de yaratm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n

$\"maymunnn\"$ <\/a><\/p>\n

KASITLI YAVRU \u00d6LD\u00dcRME<\/p>\n

Bug\u00fcn bir\u00e7ok primat a\u00e7\u0131s\u0131ndan k\u00fc\u00e7\u00fck bebe\u011fi olan annelerin s\u00fctten kesilinceye kadar \u00e7iftle\u015fmeleri s\u00f6z konusu olmaz. Erke\u011fin ona ula\u015fmas\u0131 i\u00e7in \u00f6nce bebe\u011fini \u00f6ld\u00fcrmesi gerekir. Bu ama\u00e7l\u0131 bebek \u00f6ld\u00fcrmelere gorillerde, maymunlarda ve yunus bal\u0131klar\u0131nda rastlan\u0131r. Londra\u2019daki UCL \u00dcniversitesi\u2019nden Kit Opie ve ekibi buradan yola \u00e7\u0131karak ilgin\u00e7 bir sonuca vard\u0131. Opie\u2019ye g\u00f6re, primatlar\u0131n \u00fc\u00e7te biri tek e\u015fliydi ve bu kas\u0131tl\u0131 bebek \u00f6ld\u00fcrmeleri engelleme amac\u0131 ta\u015f\u0131yordu.<\/p>\n

\u00c7iftle\u015fme ve yavru bak\u0131m\u0131 davran\u0131\u015flar\u0131n\u0131 inceleyen ekip, 20 milyon y\u0131ld\u0131r s\u00fcren tek e\u015flili\u011fin ortaya \u00e7\u0131kmas\u0131nda temel etkenin bebek \u00f6l\u00fcmlerini engelleme g\u00fcd\u00fcs\u00fc oldu\u011funu ortaya koydu. Di\u011fer canl\u0131 t\u00fcrleri ba\u015fka y\u00f6ntemler buldu\u011fu i\u00e7in b\u00fct\u00fcn primatlar\u0131n tek e\u015fli olmas\u0131 gerekmemi\u015fti. \u00d6rne\u011fin \u015fempanzeler ve bonobolar bebek \u00f6ld\u00fcrme riskini ortadan kald\u0131rmak i\u00e7in rastgele cinsel ili\u015fkiye girerler. Erkekler hangi bebeklerin kendilerinden oldu\u011funu belirleyemedikleri i\u00e7in onlar\u0131 \u00f6ld\u00fcrmez.<\/p>\n

Erkek ve di\u015filer aras\u0131nda g\u00fc\u00e7l\u00fc ba\u011flar\u0131n geli\u015fti\u011fi canl\u0131 t\u00fcrlerinde, erkekler bebek bak\u0131m\u0131na daha fazla yard\u0131m etti\u011fi i\u00e7in yavrular\u0131n hayatta kalma \u015fans\u0131 artm\u0131\u015f, b\u00f6ylece evrim tek e\u015flili\u011fi tercih edilir k\u0131lm\u0131\u015ft\u0131. Uzmanlar, e\u015flerin \u00f6m\u00fcr boyu bir ba\u011fla birbirine ba\u011flanmas\u0131n\u0131 sa\u011flamak i\u00e7in beynin \u00f6nemli de\u011fi\u015fimler ge\u00e7irmi\u015f olabilece\u011fi kan\u0131s\u0131nda.<\/p>\n

ERKE\u011e\u0130N BEBEK BAKMASI<\/p>\n

Opie, bunun insan\u0131n evrimini ba\u015flatan k\u0131v\u0131lc\u0131m olabilece\u011fini s\u00f6yl\u00fcyor. Erkeklerin de bebek bak\u0131m\u0131nda g\u00f6rev almas\u0131 ilk insan topluluklar\u0131n\u0131n geli\u015fmesini, bu ise beyinlerimizin di\u011fer primatlara k\u0131yasla daha da b\u00fcy\u00fcmesini sa\u011flam\u0131\u015f olabilir. Ger\u00e7ekten de beyin b\u00fcy\u00fcd\u00fck\u00e7e grup b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc ve i\u015fbirli\u011finin artt\u0131\u011f\u0131 g\u00f6r\u00fcl\u00fcr.<\/p>\n

\u00dcstelik beynin a\u015fk ile ilgili b\u00f6l\u00fcmlerinin insan evriminde daha yak\u0131n bir tarihe denk d\u00fc\u015ft\u00fc\u011f\u00fc g\u00f6r\u00fcl\u00fcyor. A\u015fk\u0131n en soyut haliyle beyindeki angular gyrus denen b\u00f6lgeyle ilgili oldu\u011fu san\u0131l\u0131yor. Bu b\u00f6lgenin dilin metafor gibi baz\u0131 y\u00f6nleri a\u00e7\u0131s\u0131ndan da \u00f6nem ta\u015f\u0131d\u0131\u011f\u0131 ve sadece b\u00fcy\u00fck maymunlarda ve insanda oldu\u011fu biliniyor. Maymun ve \u015fempanzelerde beyin emar taramalar\u0131 yap\u0131lm\u0131\u015f olmad\u0131\u011f\u0131 i\u00e7in onlar\u0131n duygular\u0131 a\u00e7\u0131s\u0131ndan bu b\u00f6lgenin rol\u00fc bilinmiyor. Fakat Opie\u2019nin bebek \u00f6l\u00fcmlerini engelleme amac\u0131yla tek e\u015flilik s\u00fcrecinin ba\u015flamas\u0131 teorisi herkes taraf\u0131ndan kabul g\u00f6rm\u00fcyor.<\/p>\n

Baz\u0131lar\u0131 ise tek e\u015flili\u011fin \u201ce\u015f koruma stratejisi\u201dnin bir par\u00e7as\u0131 olarak geli\u015fti\u011fini, erke\u011fin di\u015finin yan\u0131nda kalarak ba\u015fka kimsenin onunla \u00e7iftle\u015fmesine izin vermeme amac\u0131 g\u00fctt\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc s\u00f6yl\u00fcyor. Opie ise bu ara\u015ft\u0131rmalarda kullan\u0131lan y\u00f6ntemleri do\u011fru bulmuyor.<\/p>\n

Bir\u00e7ok primat e\u015fler aras\u0131 ba\u011fl\u0131l\u0131k olmadan da soyunu s\u00fcrd\u00fcrmeye devam ediyor. Fakat b\u00fct\u00fcn primatlardaki ortak \u00f6zellik anne ile yavrusu aras\u0131ndaki duygusal ba\u011f. Baz\u0131lar\u0131, beyindeki bu duygusal s\u00fcre\u00e7lerin \u201cele ge\u00e7irilmesi\u201d yoluyla romantik a\u015fk\u0131n ortaya \u00e7\u0131kt\u0131\u011f\u0131na inan\u0131yor. A\u015fk\u0131 tan\u0131mlamak zor, ancak n\u00f6rologlar birbiriyle \u00f6rt\u00fc\u015fen baz\u0131 a\u015famalardan s\u00f6z ediyor. Bunlardan ilki cinsel arzudur. O ki\u015fiye dokunmak, kendimizi iyi hissetmemizi sa\u011flayan hormonlar\u0131n salg\u0131lanmas\u0131na neden olur ve onlarla birlikte olmak, g\u00f6rmek i\u00e7in g\u00fc\u00e7l\u00fc bir istek duyulur. \u0130kinci a\u015fama romantik a\u015fkt\u0131r. Burada da dopamin ve oksitosin kimyasallar\u0131 salg\u0131lanarak insanlar\u0131n birbirine ba\u011flanmas\u0131 sa\u011flan\u0131r.<\/p>\n

Yani cinsel arzu a\u015famas\u0131nda duyulan yo\u011fun zevkin do\u011frudan a\u015fka yol a\u00e7abilece\u011fi, arzulanmayan bir insan\u0131n ihtirasla sevilemeyece\u011fi belirtiliyor. \u00d6te yandan beynin rasyonel karar almakla ilgili daha ileri b\u00f6lgelerinin bast\u0131r\u0131ld\u0131\u011f\u0131 s\u00f6yleniyor. Bu a\u015fama \u201ca\u015fktan deliye d\u00f6n\u00fclen\u201d a\u015famad\u0131r. A\u015f\u0131k olan insanlar etraf\u0131ndaki d\u00fcnyay\u0131 do\u011fru bir \u015fekilde s\u00fczge\u00e7ten ge\u00e7iremedi\u011fi gibi, o insan\u0131 da ele\u015ftirel olarak de\u011ferlendirmekten uzakt\u0131r.<\/p>\n

Sakin olmay\u0131 sa\u011flayan serotonin hormonu da bask\u0131lan\u0131r. \u0130nsanlar\u0131n a\u015f\u0131kken tak\u0131nt\u0131l\u0131 olmas\u0131n\u0131n nedeni budur. Uzmanlar, iki birey aras\u0131ndaki a\u015fk\u0131n, birlikte \u00e7ok zaman ge\u00e7irerek gebeli\u011fi sa\u011flamak \u00fczere evrildi\u011fi kan\u0131s\u0131nda. Ama\u00e7 ger\u00e7ekle\u015ftirildi\u011finde aradaki ba\u011f o kadar yo\u011fun ve tak\u0131nt\u0131l\u0131 de\u011fildir art\u0131k. Birka\u00e7 aydan sonra \u201cbalay\u0131 d\u00f6nemi\u201d sona erer, arkada\u015fl\u0131k a\u015famas\u0131 ba\u015flar.<\/p>\n

HORMONLARIN ROL\u00dc<\/p>\n

Art\u0131k serotonin ve dopamin seviyesi normale d\u00f6nm\u00fc\u015ft\u00fcr. Ama yak\u0131nl\u0131k hissi oksitosin sayesinde devam eder. Tek e\u015fli canl\u0131larda oksitosinin bast\u0131r\u0131lmas\u0131 halinde tek e\u015flilik durumunun sona erdi\u011fi g\u00f6r\u00fclm\u00fc\u015ft\u00fcr. Yani insanlar\u0131 bir arada tutan ba\u011flar dopamin ve co\u015fkulu bir heyecandan de\u011fildir, ama daha d\u00fc\u015f\u00fck d\u00fczeyde de olsa yine bir \u00f6d\u00fcl s\u00f6z konusudur.<\/p>\n

Burada yeniden a\u015fk\u0131n anne ile yavrusu aras\u0131ndaki ba\u011fdan evrilmi\u015f olmas\u0131 iddias\u0131na geri d\u00f6necek olursak, uzun s\u00fcreli \u00e7iftlerdeki ba\u011f buna benzer \u00f6zellikler ta\u015f\u0131r ve benzer hormonlar\u0131 i\u00e7erir. Ayr\u0131ca hem hayvanlarda hem de insanlarda sevdiklerinden ayr\u0131lma durumu duygusal ac\u0131ya neden olur. \u0130\u015fte bu ac\u0131dan sak\u0131nmak i\u00e7in bir arada kalmak da s\u00f6z konusudur. Bu duygular\u0131n evrim tarihinde derin k\u00f6kleri oldu\u011fu san\u0131l\u0131yor.Beyinde limbik sistem ad\u0131 verilen b\u00f6lgenin a\u015fk\u0131n her a\u015famas\u0131nda \u00f6nemli rol\u00fc oldu\u011fu biliniyor. Bu sistemin primatlardan \u00f6nce de bir\u00e7ok canl\u0131da var oldu\u011fu san\u0131l\u0131yor.<\/p>\n

K\u0131sacas\u0131, hayvanlar\u0131n beyni y\u00fcz milyonlarca y\u0131l geli\u015ferek bir t\u00fcr sevgiye be\u015fiklik etmi\u015f. Bu s\u00fcre\u00e7te ba\u015fka etkenler devreye girerek atalar\u0131m\u0131z\u0131n beyninin b\u00fcy\u00fcmesine ve romantik a\u015fk\u0131 hissetmesine neden olmu\u015f. \u0130ster bebek \u00f6l\u00fcmlerini durdurmak amac\u0131yla olsun, ister anne-yavru aras\u0131ndaki ba\u011fa benzer bir duygusal ba\u011f\u0131n geli\u015fmesi yoluyla, t\u00fcr\u00fcm\u00fcz\u00fcn devam\u0131n\u0131 ve geli\u015fimini a\u015fka bor\u00e7lu oldu\u011fumuz s\u00f6ylenebilir.<\/p>\n

<\/p>\n<\/div>\n<\/div>\n<\/div>\n<\/div>\n<\/div>\n

<\/div>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

\u0130nsanlar…<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":22605,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[1469],"tags":[11095,11094],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/22602"}],"collection":[{"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=22602"}],"version-history":[{"count":0,"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/22602\/revisions"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/media\/22605"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=22602"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=22602"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.coolkadin.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=22602"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}